23 Μάιος, 2023 12:42
Σταμάτης Πορτελάνος
Καθηγητής Πανεπιστημίου
Πρόεδρος του Ολυμπιακού Κέντρου Φιλοσοφίας και Παιδείας
Η έννοια της πολιτικής ανθρωπολογίας αφορά το συμπεριληπτικό ερώτημα ποιο τύπο ανθρώπου, ποιο είδος και ποιότητα σκέψης, κρίσης, συνείδησης, ήθους και φαντασίας διαμορφώνουν οι πολιτικοί παράγοντες στη μετανεωτερική Ελλάδα.
«…Η μεγάλη αρετή, όταν οι εποχές οδηγούνται αυτόκλητες προς την υποτέλεια, είναι κείνο το περήφανο, το αψήφιστο κοίταγμα που η καθαρή συνείδηση γίνεται να σου προσφέρει» (Οδυσσέας Ελύτης, Εν Λευκώ).
Κάποια στερεότυπα του παρελθόντος επαναλαμβάνονται στην πολιτική ζωή και εμποδίζουν ένα κοινό όραμα μέσα στη διαφορετικότητα.
α) Για τον Αριστοτέλη η πολιτική συνδέεται με ένα ύψιστο αγαθό που είναι «κοινός τελικός σκοπός» μιας συμβιωτικής κοινότητας (Ηθικά Νικομάχεια VII:1160a 8 κ.ε). Όμως κάθε κοινότητα συγκροτείται με βάση το δίκαιο. Η δικαιοσύνη δεν είναι μια ακόμη αρετή όπως οι άλλες, αλλά είναι η καθεαυτή αρετή της κοινωνικής συμβίωσης που ρυθμίζει τις σχέσεις ειρήνης μεταξύ των συμπολιτών. Είναι προϋποθέσεις για την επίτευξη ενότητας και ύπαρξης κοινού τελικού σκοπού μιας κοινότητας σε σύνδεση με ύψιστο αγαθό. Όμως στη χώρα μας υπάρχει σύγχυση κοινού τελικού σκοπού και παρουσιάζεται σαν κληροδοτικό νόσημα η αχρήστευση ή υπονόμευση άξιων και επιλογή ικανών πολιτών σε καίριες θέσεις του δημοσίου βίου, με αποτέλεσμα να υπάρχει δυσλειτουργία στην εξυπηρέτηση του πολίτη, ανοχή αδικίας, ανομίας και ατιμωρησία κοινωνικών αδικημάτων της εξουσίας.
β) Η έννοια της εκπαίδευσης είναι παραπλανητική όταν απομακρύνεται η ουσιαστική έννοια της παιδείας/καλλιέργειας του πολίτη. Η χρηστική λογική της απομνημόνευσης στο σχολείο, στις πανελλήνιες εξετάσεις και η ευδοκίμηση λυσαριών που καταργούν την έννοια άσκησης κριτικής σκέψης και η αποσιώπηση της «καθεστωτικής παραπαιδείας», αποτελούν πάγια ατολμία της πολιτικής για ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις. Όταν η ιστορία βαθμολογείται με την απομνημόνευση δεν αφήνει βιωματική προσέγγιση διδαγμάτων της.
γ) Σπουδαίο μάθημα για τη δημοκρατία και την ευδαιμονία ήταν για τον Αριστοτέλη η Αγωγή του πολίτη. Δηλαδή η αγωγή για την ευτυχία που δεν κατακτιέται με την ικανοποίηση ενός Εγώ που προκαλεί διαίρεση, αλλά με την καλλιέργεια και ανάπτυξη ανώτερων εσωτερικών δυνάμεων του ανθρώπου, που προσιδιάζουν στην ανθρώπινη φύση μ’ ένα κοινό όραμα. Το «Εγώ» που αντανακλάται στην κάλπη χωρίς συνείδηση του «Εμείς», του καθολικού, είναι αμάθεια και αοπλία της Δημοκρατίας. Δυστυχώς η υποθήκη του Οδυσσέα Ελύτη «Τα δημόσια και ιδιωτικά»… παραγκωνίστηκε από την κοινωνική πολιτική.
δ) Η πολιτική αυτογνωσία συνδέεται και αναμετριέται με την ιστορική μνήμη. Ο Περικλής στην τελευταία του δημηγορία – στην αφήγηση του Θουκυδίδη – σημειώνει ότι: «…όποιος όμως φθονείται, επιδιώκοντας υψηλούς στόχους, πολιτεύεται ορθά».
ε) Η ευθύνη των πολιτών για το ατομικό δικαίωμα της ψήφου (ιερής) σήμερα εκφράζεται με τη σεβαστή αγωνία τους επειδή θεωρούν αναξιόπιστο και ανυπόληπτο το πολιτικό σύστημα αν και πολλοί, ιδίως νέοι, διαθέτουν καθαρή πολιτική διαίσθηση και ιδεολογική τοποθέτηση. Από την άλλη ζούμε σε μια «κοινωνία απαθή» η οποία προωθεί τον ατομικισμό που εκμαυλίζει τη συλλογική συνείδηση, ωστόσο ακαλλιέργητη, ώστε να λειτουργήσει ο άνθρωπος με ορθολογικά και πνευματικά κριτήρια, βαθειά κοινωνικά. Αποτελεί ασφαλή οδηγό των πολιτών στην εκλογική διαδικασία ο πολιτισμός της συλλογικής ευθύνης για το κοινό καλό και όχι οι στρεβλωτικές αγκυλώσεις, εξαρτήσεις από το ιδιωτικό συμφέρον μέχρι και οι ψευδαισθητικές υποβολές αλλοτρίων παραγόντων προς την πολιτική ηθική και συνείδηση.
Αξιον Εστι γης και ουρανού
